Mukarnas Nerelerde Kullanılır?

Etimlolojik olarak değerlendirildiğinde Yunanca "korniş" sözcüğünden türediği varsayılan mukarnas, Osmanlıca ve Farsça sözlüklerinde "kademeli çıkıntıları olan basamaklı başlık türü; renkli işleme" olarak çevrilmektedir. Yakutçada ise "karnas" kelimesi çıkıntı manasına gelmektedir. Bu bakımdan kelimenin kökeninin tam olarak nereden geldiği bilinememektedir. Mukarnas; Farsçada Ahoopay, İber dilinde ise Mocarabe olarak bilinmektedir. İngilizcede ise Muqarnas olarak yazılır. Aynı adla yıllık yayımlanan  ve Gülru Necipoğlu'nun editörlüğünü yaptığı "Muqarnas dergisi", İslami mimariyi konu edinmektedir.

Aynı zamanda İslami bir bezeme sanatı olan Mukarnas; geometrik ve mistik mimarisi ile İslami yapılarda geçiş bölgesini temsil eder. Yani düz bir duvardan kubbeye geçiş esnasında veya yapının ana bölümleri arasındaki geçiş esnasında, kubbelerin, kemerlerin ve tonozların alt taraflarında kullanılır.

Günümüzdeki camilerde daha çok görsel ve estetik kaygılarla tasarlanan mukarnas mimari yapıları, ilk yapıldıkları zamanlarda tamamen yapısal amaçlarla tasarlandılar. Osmanlıcadaki ve Farsçadaki sözcük anlamına uygun olarak kademeli çıkıntıları taşımak için tasarlanan mukarnas yapıları, 12. yüzyılın başlarından beri daha çok görsel kaygılar taşımaktalar. Karmaşık, mistik ve ihtişamlı yapısıyla evrenin gizemini simgelemektedir.

İç mekanlarda daha çok kubbelerin, kemerlerin, sarkıtların ve tonozların altında, ülkemizde ise daha çok cami mihraplarında kullanılan mukarnas yapısı, dış mekanlarda ise daha çok minare şerefelerinin çıkmalarında görülür. Modern anlamda düşünüldüğünde guse mantığı ile tasarlanan mukarnaslar, konsol görevinde olan minare şerefelerinin altında, her kademede bir miktar daha ileri çıkarak, hem görsel olarak ihtişamlı bir görsel sunarken hem de yapısal olarak taşıyıcı eleman rolüne bürünürler.

Mukarnas süsleme yapıları; tuğla, taş, sıva veya tahtadan yapılabilirler. Suriye, Mısır ve Türkiye'deki mukarnas yapıları genellikle taştan yapılmışlardır. Kuzey Afrika'daki yapılar ise, genellikle sıva ve tahtadan yapılmışlardır. İran ve Irak bölgesindeyse genelde tuğla kullanılmıştır.

Tarihi yapıların; camilerin, kiliselerin, medreselerin, hanların ve hamamların cephelerini süsleyen görkemli kapıların veya camilerdeki mihrapların üst bölümündeki yarım kubbeye benzer yapıya kavsara denir. Kavsara mimarileri, islami mimarilerde genellikle mukarnaslıdır. Bu nedenle bu iki yapı birbirlerine karıştırılırlar.